Standard Model

Higgs bozonu, "Standard Model" olaraq adlandırılan zərrəcik fizikası modelinə görə fermionlara kütləsini qazandıran zərrəcikdir. Var olduğuna çox insan əmin olsada amma hələdə varlığı tam isbat edilməyib. Ancaq bilavasitə olduğuna dair dəlillər əldə edilmişdir. Mediada "Tanrı zərrəciyi" olaraq da tez-tez xatırlanır. Ancaq gerçəkdə bu ad, zərrəciyi tam tapa bilmədiklərinə görə "Tanrının cəzası hissəcik" verilən addan qaynaqlanır. Cəmiyyətdə daha çox tutması üçün adı, "Tanrı zərrəciyi " olaraq dəyişdirilmişdir. Əslində "Tanrı zərrəciyi " olaraq xatırlanmasında yatan digər bir səbəb də bu hissəciyin əhəmiyyəti və Standart Model'də olduğu mərkəzi nöqtədir. 

Kütləsini qazandırdığı fermionlardan danışsaq əgər, fermion maddənin quruluş daşı olaraq adlandıra bilər. İki növ təməl fermion qrupu var. Bunlar kvarklar və leptonlardır.

Kvarklar maddənin əsas komponentləri olub protonları və neytronları meydana gətirirlər. 6 növ kvark vardır. Ancaq mövzu çox dağılmasın deyə bunların detallarına girməyəcəyəm. Kvarklar haqqında ətraflı məqaləyə baxa bilərsiniz.

Leptonlar qrupunda isə; elektron, müon və tau parçacıqları, bunların neytrinolar - antineytrinoları və antizərrəcikləri yer alır.

Fermionlardan sonra bozonlara gəlsək, bozonları qüvvət daşıyıcı hissəciklərdir.

Standart modelə görə hissəciklər arasında 3 təməl qarşılıqlı qüvvə var. Bu qüvvələri sıralayaq:

1) Güclü Nüvə qüvvələri: 
Atomun nüvəsini bir arada tutan qüvvətdir. Bilindiyiniz üzrə protonlar müsbət (+) yüklü hissəciklərdir və bir arada dayana bilməzlər. Ancaq yüksüz hissəciklər olan neytronlar bir araya gəldiklərində bir arada dayana bilərlər. Bu da güclü nüvə qüvvəsi sayəsində olur. Daha dərinə ensək güclü nüvə qüvvəsi kvarklar arasındakı qarşılıqlı təsirin yaranmasına imkan verir. Bu da yapışqan vəzifəsi görən qlüonlar vasitəsiylə baş verir. Qlüonlar kvarkları bir arada tutan güclü qüvvə daşıyıcılarıdır.

2) Zəif nüvə qüvvələri:
Nüvədə qərarsızlığa səbəb olan qüvvədir. Zəif qüvvətin təsir etdiyi parçacıq təsirlənərək özüylə qohum olan parçacığa çevrilir. Zəif qüvvət sonradan elektromaqnit qüvvə ilə birləşdirilərək Elektrozəif qüvvət adını da almışdır.
Zəif qüvvət, W +, W- və yüksüz Z bozonları ilə daşınır.

3) Elektromaqtik qüvvələri :
Elektromaqtik qüvvət yüklü hissəciklərin maqnit sahəsindən keçərkən üzərinə təsir edən qüvvədir. Mənzili çox yüksək olmaqla bərabər bu qüvvənin daşınması fotonlar vasitəsilə həyata keçirilir. Fotonlar bu an üçün kütləsi 0 qəbul edilən hissəciklərdir. Bu səbəblə çox uzun məsafələri qət edə bilirlər.

Xülasə bozonları bu qüvvələrin daşınmasında rol alırlar. Bunların yanında bir digər bilinən qüvvət də cazibə qüvvəsidir. Ancaq standard model cazibə qüvvəsinə bir şərh verə bilmir. Qraviton adı verilən hissəciyin qravitasiya qüvvəsinin daşıyıcıları olduğu düşünülməkdədir. Ancaq hələ müşahidə edilməmişdir . Çünki cazibə qüvvəsi çox zəifdir və bunların təcrübi isbatı olduqca çətindir. Qravitonun bilinən hissəciklərə görə çox kiçik olduğu düşünülməkdədir.

Standart modeldə bütün hissəciklər Higgs mexanizminə görə kütlə qazanmaqdadır. Mexanizm Higgs sahəsi tələb edir. Higgs sahəsinin də bütün kosmos-zamanı örtdüyü düşünülməkdədir. Hissəciklər kosmos-zamanda hərəkət edərkən Higgs sahəsini deformasiya edərlər və hissəciyin Higgs sahəsi tərəfindən əhatə olunması nəticəsində kütlə qazanırlar.

Böyük partlayışdan sonra bütün parçacıqların kütləsiz olduğu, kainat soyuduqca Higgs sahəsinin bütün kainatı örtdüyü və hissəciklərin da bu sahədə üzərkən kütlə qazandığı düşünülür.

W, Z bozonlarının, leptonların və kvarkların Higgs sıxlaşması ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində necə kütlə qazandığı müvəffəqiyyətli bir şəkildə elm adamları tərəfindən açıqlanır.