Higgs Bozonu.



Higgs bozonu, "Standard Model" olaraq adlandırılan parçacıq fizikası modelinə görə fermiyonlara kütləsini qazandıran zərrəcikdir. var olduguna çox insan əmin olsada amma hələdə varlığı tam isbat edilməyib. Ancaq bilavasitə yoldan olduğuna dair dəlillər əldə edilmişdir. Mediada "Tanrı zərrəciyi " olaraq da tez-tez xatırlanır. Ancaq gerçəkdə bu ad, zərrəciyi tam tapa bilmədiklərinə görə "Tanrının cəzası hissəcik" adını vermişlər. Cəmiyyətdə daha çox tutması üçün adı, "Tanrı zərrəciyi " olaraq dəyişdirilmişdir. Əslində "Tanrı zərrəciyi " olaraq xatırlanmasında yatan digər bir səbəb də bu hissəciyin əhəmiyyəti və Standart Model'də olduğu mərkəzi nöqtədir.
Kütləsini qazandırdığı fermiyonlardan danışsaq əgər, fermiyon maddənin quruluş daşı olaraq adlandıra bilər .İki növ təməl fermiyon qrupu var. Bunlar kvarklar və leptonlardır.
Kvarklar maddənin əsas komponentləri olub protonları və neytronları meydana gətirirlər. 6 növ kvark vardır. Ancaq mövzu çox dağılmasın deyə bunların detallarına girməyəcəyəm.
Leptonlar qrupunda isə: elektron, muon və tau parçacıqları, bunların neytrinolar - antineytrinoları və antiparçacıkları yer alır.
Fermiyonlardan sonra bozonlara gəlsək, bozonları qüvvət daşıyıcı hissəciklərdir.
Standart modelə görə hissəciklər arasında 3 təməl qüvvət qarşılıqlı var. Bu qüvvələri sıralayaq:
1) Güclü Nüvə qüvvələri:
Atomun nüvəsini bir arada tutan qüvvətdir. Bilindiyiniz üzrə protonlar müsbət (+) yüklü hissəciklərdir və bir arada dayana bilməzlər. Ancaq yüksüz hissəciklər olanneytronlar bir araya gəldiklərində bir arada dayana bilərlər. Bu da güclü nüvə qüvvəsi sayəsində olur. Daha dərinə ensək güclü nüvə qüvvəsi kvarklar arasındakı qarşılıqlı təsirin yaranmasına imkan verir. Bu da yapışqan vəzifəsi görən gluonlar vasitəsiylə baş verir. Gluonlar kvarkları bir arada tutan güclü qüvvət daşıyıcılarıdır.
2) Zəif nüvə qüvvələri :
Nüvədə qərarsızlığa səbəb olan qüvvədir. Zəif qüvvətin təsir etdiyi parçacıq təsirlənərək özüylə qohum olan parçacığa çevrilir. Zəif qüvvət sonradan elektromaqnit qüvvə ilə birləşdirilərək Elektrozəif qüvvət adını da almışdır.
Zəif qüvvət, W +, W- və yüksüz Z bozonları ilə daşınır.
3) Elektromaqtik qüvvələri :
elektromaqtik qüvvət yüklü hissəciklərin maqnit sahəsindən keçərkən üzərinə təsir edən qüvvədir. Mənzili çox yüksək olmaqla bərabər bu qüvvətin daşınması fotonlar vasitəsilə həyata keçirilir. Fotonlar bu an üçün kütləsi 0 qəbul edilən hissəciklərdir. Bu səbəblə çox uzun məsafələri qət edə bilirlər.
xülasə bozonları bu qüvvələrin daşınmasında rol alırlar. Bunların yanında bir digər bilinən qüvvət də kütlə çəkim qüvvəsidir. Ancaq standart model kütlə çəkim qüvvətinə bir şərh verə bilmir . Graviton adı verilən hissəciyin kütlə çəkim qüvvətinin daşıyıcıları olduğu düşünülməkdədir. Ancaq hələ müşahidə edilməmişdir . Çünki kütlə çəkim qüvvəsi çox zəifdir və bunların təcrübi isbatı olduqca çətindir. Graviton'un bilinən hissəciklərə görə çox kiçik olduğu düşünülməkdədir.
Standart modeldə bütün hissəciklər Higgs mexanizminə görə kütlə qazanmaqdadır. Mexanizm Higgs sahəsi tələb edir. Higgs sahənin da bütün kosmos-zamanı örtdüyü düşünülməkdədir. Hissəciklər kosmos-zamanda hərəkət edərkən Higgs sahəsini deformasiya edərlər və hissəciyin Higgs sahəsi tərəfindən əhatə olunması nəticəsində kütlə qazanarlar.
Böyük partlayışdan sonra bütün parçacıqların kütləsiz olduğu, kainat soyuduqca Higgs sahəsinin bütün kainatı örtdüyü və hissəciklərin da bu sahədə üzərkən kütlə qazandığı düşünülür.
W, Z bozonlarının, leptonların və kvarkların Higgs sıxlaşması ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində necə kütlə qazandığı müvəffəqiyyətli bir şəkildə elm adamları tərəfindən açıqlanır

Post a Comment

0 Comments